Wat gebeurt er als je op 16-jarige leeftijd voor een paar dagen van leven ruilt en in een nieuwe, totaal onbekende omgeving terecht komt? Het overkomt de Surinaamse Afra als ze in 2010 meedoet aan het programma Puberruil. Ze belandt in Lutjegast, een wit-bevolkt, klein dorp in Groningen. "Toen de meisjes reageerden op de vraag van presentator Ajouad, was ik compleet in shock. Hoe makkelijk al die woorden uit hun mond kwamen…"

Afra Tolud

"Ik ben gekleurd en ben opgegroeid in een dorp. Daar was ik ongeveer de enige niet-witte persoon. Op de basisschool waren er misschien twee anderen die ook gekleurd zijn, maar verder was iedereen wit. Ik was dat gewend, dus ik had niet verwacht dat ik geruild zou worden met iemand die ook uit zo'n witte omgeving komt. Ik dacht dat ik de laatste zou zijn die ze in een racistische omgeving zouden plaatsen", vertelt de inmiddels 27-jarige Afra Tolud.

Jij bent 'anders'

Afra ruilt voor het programma een paar dagen van leven met Antje. "Bij Antje thuis gingen dingen anders dan bij ons thuis, maar ik voelde geen nare vibe. De eerste dagen waren eigenlijk heel gezellig. Op de derde avond werd dat ineens anders. Ik hoorde van de vriendinnen van Antje dat ik anders was dan zij, maar ik dacht dat ze daarmee bedoelden dat zij bijvoorbeeld van dieren hield, van paardrijden, terwijl ik niet zo’n dierenliefhebber ben. Zij zat op twirlen, ik houd van dansen. Zij rookte en ik niet. Ik dacht dat ze het over dat soort verschillen hadden." Totdat bleek dat het ergens anders over ging, maar daar werd niet over gesproken.

Afra rijdt paard

Afra is het enige gekleurde meisje hier

Ajouad El Miloudi

Hangen, roken en praten, dat is wat de jongeren in Lutjegast doen als ze ‘s avonds op het schoolplein samenkomen. The place to be in Lutjegast, zoals presentator Ajouad zegt. "Weet je wat mij opvalt?" Vraagt hij als ze op het plein staan. "Dat Afra het enige gekleurde meisje is hier. Hoe zit dat eigenlijk hier in het dorp? Zijn er veel gekleurde mensen?"

Bekijk de video om te zien wat er precies op het schoolplein gebeurt:

 

(De volgende citaten komen uit de aflevering van Puberruil 2010): "'Negers', of 'gebruinde' mensen, die zijn gewoon anders, vind ik", zegt een van de meisjes uit Lutjegast. "Dus jij vindt ook dat ik anders ben? Want jij gaat nu wel gewoon met mij om", is de eerste reactie van Afra. "Ik ben nooit met 'negers' geweest. Als je daar dan in één keer mee omgaat, is dat heel anders. Dat je gewoon met een andere kleur loopt, ofzo."

Ik tegen de rest

Als Afra nu terugkijkt op het moment dat Ajouad die vraag stelt, vertelt ze dat ze eigenlijk meteen dacht, 'shit, ik heb totaal geen zin om hierover te praten'. "Dat hele plein zat vol, achter ons zaten ook nog allerlei jongens, dat zie je niet terug op beeld. Iedereen was wit, ook de crew, de cameraploeg. Het voelde als 'ik tegen de rest'. Terwijl ik me tot dat punt eigenlijk nog hetzelfde voelde. Ik voelde me helemaal niet anders. Toen de meisjes reageerden op de vraag van Ajouad, was ik compleet in shock. Hoe makkelijk die woorden uit hun mond kwamen… Als ik dat nu tien jaar later terugkijk, vind ik dat nog steeds heel heftig."

Afra en Ajouad op het schoolplein

"Achteraf bleek dat Antje verschillende vriendengroepen had in het dorp. Een aantal mensen uit de groep waarmee we die avond gingen hangen bleek heel racistisch", vertelt Afra. "De meiden die zich zo duidelijk uitspreken, waren in eerste instantie juist degenen met wie ik die avond het meest had gelachen. Dat vind het aller engst. Zodra Ajouad over dat onderwerp begint, voelen zij zich heel vrij om zich te uiten. Als ik achteraf terugkijk, ben ik heel blij met mijn reactie. Zonder mezelf de hemel in te prijzen", voegt ze bescheiden toe.

Meelachen is makkelijker dan tegenspreken

Afra

Iedereen stond erbij en keer ernaar

"Na die avond was ik eerst nog bang dat ik te agressief zou hebben gereageerd, of dat ik niet goed gesproken had. Het zat me niet lekker. Maar als ik het nu terugzie, zie ik dat ik mezelf verdedig, dat ik goed heb gereageerd. Dat ik eigenlijk gewoon het gesprek met haar probeer aan te gaan. Nu, tien jaar later, vind ik het eigenlijk nog heftiger dan hoe ik het toen heb ervaren. Bijvoorbeeld dat ze een aantal keer 'neger' zegt, iedere keer dat ze dat zegt voelt het niet prettig. Op een gegeven moment hoor ik het zelfs uit mijn eigen mond komen. Wat ik ook heel pijnlijk vind om te zien is dat niemand het voor mij opneemt. Iedereen stond erbij en keek ernaar. De volgende dag zijn er wel een aantal meiden naar mij toegekomen, ze voelden zich schuldig. Maar meelachen is makkelijker dan tegenspreken."

Overladen met reacties

Nadat de aflevering in 2010 is uitgezonden wordt Afra overspoeld met reacties. "We gebruikten toen nog Hyves, mijn inbox stroomde over. Ik kreeg zó veel berichten, een heleboel mensen reageerden heel positief en vonden het knap hoe ik had gereageerd. Er waren zelfs mensen uit België die het hadden gezien, mensen die de aflevering op de werkvloer hadden gekeken om erover te praten. Maar er zaten ook reacties tussen van mensen die zeiden: waarom heb je die meiden geen klap gegeven?"

Lees ook:

Jaren later krijgt Afra nog steeds weleens reacties. "Nadat ik de dansacademie heb afgerond werkte ik als actrice bij verschillende theatergroepen. Met de ID Theatre Company toerden we door het land met educatieve schoolvoorstellingen. Het is al een aantal keer voorgekomen dat er achteraf een docent naar me toe kwam en zei: ik herken je ergens van… Ik gebruik jouw aflevering van Puberruil in de les. Dat het nu kan worden gebruikt als lesmateriaal, vind ik heel waardevol."

Mensen vinden het niet shockerend genoeg als het ver weg gebeurt

Afra

Niet alleen Amerika, ook in Nederland

Sinds de groeiende Black Lives Matter beweging ziet Afra in Nederland veranderingen ontstaan. "Er is hier heel vaak, en heel lang gedaan alsof onze neus bloedt, alsof racisme niet bestaat. Er wordt aangepraat dat het hier niet voorkomt. Als je er wel iets van zei, dan kreeg je een reactie in de trant van, 'als je iets te klagen hebt, dan ga je maar terug naar je eigen land'. Het is een lastig onderwerp om over te praten. De afgelopen periode is dat aan het veranderen. Mensen gaan met elkaar in gesprek. Het fragment op mijn Instagram heb ik heel bewust gedeeld. Je hoort mensen soms zeggen: 'In Amerika, daar is het écht erg, maar in Nederland gebeurt dat niet.' Mensen vinden het niet shockerend genoeg als het ver weg gebeurt. Maar dit gebeurt ook in Nederland."

Afra Tolud

Dit is niet oké

Ze hoopt dat mensen bereid zijn om erover na te denken dat dit ook in Nederland bestaat. "Sommige mensen vergeten dat, of wíllen dat vergeten. Bijna iedereen is wel eens getuige geweest van racisme: opmerkingen op verjaardagen, maar ook reacties onder video’s bijvoorbeeld. Het is overal. Ik hoop dat mensen in het vervolg voor elkaar opkomen, dat mensen zeggen: dit is niet oké."

Racisme blijft bestaan, zolang omstanders niks zeggen of doen

Afra

"Volgens mij is niet het grootste probleem dat racisme bestaat, er zullen altijd onzekere mensen zijn die een andere groep naar beneden willen halen. Maar de mensen die niks doen, de mensen die eromheen staan, die houden het probleem in stand. Racisme blijft bestaan, zolang omstanders niks zeggen of doen. Dat geldt niet alleen voor witte mensen, ik heb daar zelf ook aan deelgenomen door vroeger altijd mijn mond te houden. Dan voed je het, dan groeit het. Door er op in te gaan, kun je het remmen."

Niet zwart-wit

Mét elkaar, niet tegen elkaar, dat is volgens Afra de juiste weg. "Probeer niet zwart-wit te denken, maar juist samen. Luister naar wat de ander daadwerkelijk zegt en probeer dan rustig voor jezelf of een ander op te komen. Ik probeer te luisteren en met zoveel mogelijk mensen in gesprek te gaan. De agressie die mensen in eerste instantie voelen herken ik wel, op een gegeven moment is de maat vol, waardoor emoties de overhand krijgen wanneer iemand niet wíl luisteren. Mensen noemen zichzelf geen racist, maar de uitspraken die je doet, zijn misschien wel heel kwetsend. Als je dat gesprek met zoveel mogelijk mensen in je eigen omgeving probeert te voeren, dan help je al."

"Sta open voor verandering", zegt Afra. "Het is te makkelijk om te denken: het is altijd zo geweest, dus we houden het maar zo. Door alleen al het gesprek aan te gaan, denk ik dat het beter wordt voor iedereen. Er zullen altijd mensen zijn die het niet eens zijn, maar door met elkaar te praten, krijg je uiteindelijk minder verdeeldheid."