Gemanipuleerd en gephotoshopt

"Sinds lange tijd zijn mensen aan het migreren", vertelt Woertman, die o.a. de boeken 'Je bent al mooi' en 'Psychologie van het uiterlijk' schreef. "Doordat verschillende mensen door elkaar wonen, moet iedereen zich wringen binnen het universele ideaal." Lang, wit, slank, maar mét rondingen, een gladde huid…

"Dat leidt tot grote ontevredenheid. Veel mensen uit diverse culturen zijn bijvoorbeeld kleiner en vierkanter dan het ideaal. Aziatische mensen hebben over het algemeen geen ooglidplooi en zwarte mensen kunnen niet plots wit worden. Plus, het beeld is niet alleen universeel, maar ook gemanipuleerd en gephotoshopt."

De één blijkt gevoeliger voor dat plaatje, dan de ander. Ongelukkig zijn maakt ons vatbaarder voor ideaalbeelden, legt Woertman uit. "Dat heeft er bijvoorbeeld mee te maken in hoeverre je veilig bent opgegroeid. Maar ook of je gepest bent op de lagere school - dat gaat namelijk áltijd over het uiterlijk, want kinderen hebben niks anders dan een concrete wereld. Hoe minder gelukkig je bent, hoe minder comfortabel je in je lichaam woont en hoe groter de aantrekkingskracht op die gemanipuleerde ideaalbeelden", stelt Woertman. 

Beamen dat de buitenwereld invloed op ons heeft, wordt vaak neergezet als iets negatiefs. Maar veel belangrijker, benadrukt Woertman, is erkennen dát je beïnvloed wordt. "Juist dan kun je weer een stukje macht terugpakken. Wanneer we denken dat we helemaal autonoom zijn, heb je écht een probleem. Dan heb je namelijk niet door hoe taal, de tijd waarin je leeft en de ervaringen die je hebt opgedaan, je beïnvloeden."

Hoe pakken we die macht terug? 

"Dat doe je door niet zozeer óver jezelf na te denken - zoals we de hele dag doen - maar door van binnenuit te voelen en ervaren wat er gebeurt. Sommige mensen doen dat door te mediteren, anderen doen dat middels hardlopen; op een punt stoppen de gedachten en word je één met je lichaam. Je kunt dat ook bereiken door nieuwe dingen te doen of nieuwe plekken te bezoeken. Op die momenten ben je het meest authentiek en nog niet beïnvloed, want je hebt het simpelweg nog nooit gezien of gedaan."

"Het is belangrijk te dúrven voelen. Denken gaat altijd ergens óver, terwijl je door bijvoorbeeld dingen aan te raken bepaalde ervaringen opdoet." Ondertussen slaat Liesbeth op haar tafelblad. "De tafel kan eigenlijk wel een sopje gebruiken, ik zie ineens vlekken op het blad en dat besef ik doordat ik er over nadenk." Zo werkt het ook met ons zelfbeeld, vervolgt Woertman. "Als mens zijn we meester in het negatief becommentariëren van onszelf. We zien dat net dat ene dingetje dat niet goed is, in plaats van met verbazing naar onszelf te kijken en te beseffen hoe bijzonder het is dat we er allemaal uniek zijn."

Perfectie bestaat niet 

"Hoe meer je streeft naar perfectie, des te ongelukkiger je wordt. Die strijd kun je als mens alleen maar verliezen." 3Vraagt, het onderzoekspanel van EenVandaag deed onderzoek naar het schoonheidsbeeld. Wat blijkt? 77 procent is over het algemeen tevreden met het uiterlijk. 

"Ik vind dat goed nieuws. Dat betekent dat, potverdorie, driekwart tevreden is in een tijd waar jongeren onder enorme druk staan om alles perfect te doen. Dit cijfer stemt mij dus hoopvol. Juist voor de allerjongsten in de adolescentieperiode is het normaal om te twijfelen. Dat is een periode van ongemak, ontevredenheid en zoeken naar wie je bent.” Toch is er genoeg ruimte voor verbetering, stelt Woertman “Je zou gunnen dat ieder mens min of meer tevreden zou zijn met hoe ‘ie eruit ziet en dat uiterlijk niet zo’n belangrijk item is voor jonge mensen."

Man- vrouwverhoudingen 

De stelling Ik vergelijk mijn lichaam vaak met dat van anderen werd in het onderzoek door 64 procent van de vrouwen bevestigd, tegenover 38 procent van de mannen. "Dat is een traditioneel beeld. Mannen worden historisch en cultureel gezien veel minder op hun uiterlijk beoordeeld dan vrouwen. Mannelijkheid wordt vaak afgemeten aan maatschappelijk succes en minder aan uiterlijk."

"Vroeger leerden vrouwen dat ze als meisje moesten afwachten of ze gekozen werden. Uiterlijk speelde in de hofmakerij een belangrijke rol. Mede daardoor zie je - anno 2021 - nog steeds die verschillen. Daarbij zijn vrouwen onderling elkaars grote critici. Juist vanuit onzekerheid en kwetsbaarheid zijn vrouwen geneigd dat te doen", vervolgt Woertman. "Lelijk, maar dat is al lang zo", voegt ze toe. 

Waaraan ontleen je je identiteit?

"Hoe belangrijk is het uiterlijk voor je identiteit? Bepaalt je uiterlijk wie jij denkt dat je bent? Of zijn er ook andere variabelen die daar een rol inspelen?" Hoe meer variabelen, hoe minder belangrijk het uiterlijk, legt Woertman uit. "Als het alleen het uiterlijk je identiteit bepaalt, ben je super kwetsbaar. Een instrument kunnen bespelen, jezelf beschouwen als een goede vriendin, leuke dochter of aardige zus, goed kunnen leren of mooi kunnen dansen; dat zijn dingen waaraan je je identiteit kunt ontlenen. Een breed palet geeft rust in het leven."

Verlangen naar chirurgie

"Je ziet een grote relatie tussen de tijd die mensen doorbrengen op sociale media en het verlangen naar cosmetische chirurgie", minder tijd online spenderen, zal daarom de nodige effecten hebben op de cosmetische wereld, denkt Woertman. "Cosmetisch chirurgen zijn een grote boevengroep, die probeert ons te laten denken dat perfectie mogelijk is. Door constant naar dat perfecte plaatje te kijken, ben je een potentiële kandidaat voor de cosmetisch chirurg. Iedereen wordt uitgenodigd - en uitnodigen klinkt nog heel vriendelijk - om iets aan zichzelf te laten veranderen. Veel mensen zijn daar gevoelig voor. Het is big business."

Het belangrijkste advies van Woertman? "Probeer je leven uit meerdere bronnen te laten bestaan. Dat maakt je minder kwetsbaar. Vooral jonge mensen zullen zichzelf moeten onttrekken aan de huidige beeldcultuur. Zij moeten zich ontworstelen aan de hoeveelheid beelden die per dag de hersenen bereiken. Dat maakt of je in staat bent nog in de zintuiglijke wereld te leven."